Description

Tekenen met de hand: Zegen voor de ontwerper door de snelheid en traagheid

Ik ben als ontwerper opgegroeid in de periode voorafgaande aan het computertijdperk. De komst van de computer leek voor mij, tekenaar pur sang, een ramp. Ik moet toegeven dat ik de eerste periode als een aangeslagen bokser overleefde. Voor de potlood- en inktpen-technieken die ik tot in de perfectie had ontwikkeld, leek niet langer emplooi: geen 0.5 m.m. potloodstiften meer, die waren afgevijld tot dodelijke pijlpunten, geen technische hoogstandjes om met een 0.35 Rotring een volmaakte haakse hoek te maken, geen behoefte aan speciaal uit verre buitenlanden geïmporteerde wasbenzine, scheermesjes en stufjes voor perfecte correctie op tekenfilm. Ook de ademhalingstechnieken om zonder hapering strakke, lange lijnen met inkt op film te verwezenlijken waren in één klap tot prehistorisch verworden. In alle steden zocht ik jarenlang naar het ultieme rode kleurpotlood om daarna uren vlakken te kleuren. Nu was met één klik het vlak egaal rood.
Ironisch genoeg werden de handgetekende perspectieven die ik in het beginnende bureau OMA maakte door de pers steevast gezien als zuiver voorbeeld van computertekeningen (1.).
Toch kan ik het later weer volledig opnemen voor de tekening met de hand.
Ten eerste vanwege de snelheid. Met een trefzekere eenvoudige handschets kan een ontwerpconcept, hoe ingewikkeld ook, direct aan iedere betrokkene duidelijk worden gemaakt (2.). Ik moet wel toegeven dat het helpt om, zoals ik, voorstander van Hergé’s klare lijn te zijn. Voor de ontwerper is het schetsen met de hand de meest directe, praktische manier om de creatieve chaos die inherent is aan hét moment waarop een ontwerpconcept ontstaat, razendsnel vast te leggen, opdat de gedachten niet vervliegen. Op ieder moment van inspiratie, tijdens een lezing, een dansvoorstelling of concert, is de gedachte genoteerd in een notitieblok. Vaak blijken deze schetsen over een esthetische kracht te beschikken die voortaan de essentie van het betreffende ontwerp kan uitleggen (5.). Ook is handschetsen de enige manier om hectisch, schaalloos heen en weer te kunnen schakelen tussen het platte vlak, het ruimtelijk beeld en de details. Het gaat om de wil in het ontwerp en exacte maatvoering is nog lang niet ter zake (3). Gecontroleerd klikken op een toetsenbord werkt alleen maar remmend. Voorts kan er een situatie ontstaan zoals mij is overkomen. Een groep architecten uit verschillende landen, die elkaar nooit eerder ontmoet had, moest gezamenlijk in Moskou in vijf dagen een stedenbouwkundig masterplan voor een woonwijk met 1500 woningen maken. Op de werkplek was elektriciteit afwezig, laat staan internet. Wat overblijft is overleg via handschetsen. Op dat moment blijkt dat de computer niets had kunnen toevoegen. Om snel tot resultaat te komen moest iedere ontwerper alleen de meest essentiële gedachten tekenen. Handtekenen wordt dan praten (4.).

Ten slotte ben ik ervan overtuigd dat de traagheid van het precies tekenen met de hand een groot voordeel is. Tijdens het op papier trekken van alle lijnen ben ik in het ontwerp, ik stel mij voor hoe ik de ruimtes die ik teken ervaar, de fantasie wordt geprikkeld, er ontstaan nieuwe ideeën. Al voor de tekening voltooid is weet ik, wat beter kan en daardoor kan ik niet wachten om de volgende tekening te maken (5.).

1.“Computer”tekening Oost 3, Amsterdam (1983, i.o.v. OMA)

2. Concept Montage Kantoor Volkswoningen, Rotterdam (1992)

3. Ontwerp schetsen “Uitgeverij de Hef”, Rotterdam (1993)

4. Ontwerp schetsen District 75, Moskou (2000)

5. Conceptschetsen + Exacte plattegrond in potlood en kleurpotlood Nieuwe Hef  (2008)